Tıbbi ve Aromatik Bitkiler

Dünden Bugüne Tıbbi Bitkiler


Bitkilerin tedavide kullanılışı insanlığın ilk zamanlarında ortaya çıkmış, gözlemler sonucu elde edilen deneyimlerin nesiller boyu kuşaktan kuşağa aktarılmasıyla günümüze kadar gelmiştir. Hayvanların beslenirken kullandıkları bitkilerin gözlemlenmesi zehirli bitkiler konusunda bir fikir oluşturmuş ve bu çerçevede hastalığa göre içgüdüsel olarak seçilen bitkilerin etkileri gözlemlenmiş böylece bitkilerle tedavinin temeli oluşmuştur. Bir süre sonra artan deneyimler, tedavide kullanılan bitkilerin bazı kısımlarını - yaprak, kök, çiçek, meyve, ağaç kabuğu - daha etkili olduğu, bitkinin toplanma mevsimi ve toplanma saatinin aktivitesi üzerinde etkili olduğu gibi bazı bilgiler edinilmesini sağlamıştır. 19. yy.’da kimya bilimindeki ilerlemeler sonucu bitkilerdeki etkili bileşikler saf halde elde edilmeye başlanmış, 20. yy.’da sentetik ve yarı sentetik ilaç hammaddeleri bitkisel ilaçların yerini almıştır. Son yıllarda tıbbi bitkilere olan ilginin arttığı ve bunlardan elde edilen aktif bileşikler üzerinde yapılan çalışmaların yoğunlaştığı gözlemlenmektedir. Bunun başlıca nedenlerinden biri tedavi alanına sokulan sentetik bileşiklerin bazılarında görülen tehlikeli yan etkilerdir. Bitkisel droglar uzun yıllardır tedavi alanında kullanıldıklarından yan etkileri iyi bilinmektedir. Sentetik ilaçların yan etkilerinin ise kullanım alanına girdikten sonra zaman içinde ortaya çıkması, bitkisel ilaca olan güveni arttırmıştır. Günümüzde bitkilerin tentürleri, çayları ya da standardize edilmiş ekstreleri pek çok rahatsızlık tedavisinde dahilen veya haricen kullanılmaktadır.


Bazı Şifalı Bitkiler ve Faydaları



Kediotu (Valeriana officinalis)

Valeriana türü de yurdumuzda doğal olarak yetişir..
Kullanılan kısımları: Kök ve rizomları (Valerianae radix).
Etki ve kullanılışı: Sedatif etkili olan drogun bu etkisinin valepotriatlardan dolayı, trankilizan etkisinin ise uçucu yağ ve iridoitlerden (özellikle parçalanma ürünleri olduğu kabul edilmektedir. Orta şiddette hipnotik, valerenik asitten dolayı spazmolitik ve adale gevşetici, hipotansif ve karminatif etkilidir. Uykusuzluk, huzursuzluk hallerinde, sinirsel tansiyonda, migren, kramp, barsak koliklerinde, romatizmal ağrılarda, adet gecikmelerinde kullanılır. Uykusuzluğun akut tedavisinde bitkinin uygun bir ajan olmadığı bilinmelidir. Ancak uyku düzensizliklerinde birkaç haftalık kullanımdan sonra bağımlılık yapmadan ve yan etki meydana getirmeden doğal uyku sağlar.
Dozaj: 0.3-1 g/gün
Çay: Günde bir veya birkaç kez bir çay fincanı
Hazırlanışı: 2 çay kaşığı (5 g) drog üzerine kaynar su dökülür. 10’ bekletilir, süzülür.


Ihlamur (Tilia sp.)

Kullanılan kısımları: Çiçekleri (Tiliae flos).Çoğu kez sadece çiçekleri değil, çiçek durumunun orta damarından çıktığı brakteler ile birlikte çiçekler, drog olarak satılmaktadır .
Etki ve kullanılışı: Müsilajı nedeniyle solunum yolları yumuşatıcısı, gıcık kesici ve ateşli soğukalgınlığı rahatsızlıklarında diyaforetiktir. Fenil etil alkol esterleri sedatif etkilidir; uçucu yağ ve flavonoitleri nedeniyle antispazmodik ve diüretik etkileri de vardır. Soğukalgınlığı rahatsızlıkları ve öksürüklerinde yumuşatıcı, rahatlatıcı ve terletici çayları kullanılır, tek çayı olduğu gibi karışım çayların da bileşimine girer.
Dozaj: 10-15 g drog/gün
Çay: Günde 3-4 defa 1 çay fincanı
Hazırlanışı: 1 çay kaşığı (2g) drog, 1 çay fincanı kaynar su içinde ağzı kapalı olarak 5-10’ bekletilir süzülür.


Melisa, Oğulotu (Melissa officinalis)Yayılışı: Vatanı Doğu Akdeniz bölgesi ve Batı Asya’dır. Özellikle İspanya, Orta ve Doğu Avrupa’da kültürü yapılmaktadır.
Kullanılan kısımları: Yaprakları (Melissae folium)
Etki ve kullanılışı: Sedatif, spazmolitik, antibakteriyal, antifungal, anti
viral, midevi, karminatif ve koleretik etkilidir. Uçuk tedavisinde sinirsel kaynaklı gastrointestinal rahatsızlıklarda, uyku problemleri ve migrende kullanılır. Psikosomatik kardiyak rahatsızlıklarda tonik olarak yararlanılır. Homeopatik olarak menstrual düzensizliklerde kullanılır.
Dozaj: 1.5 – 4.5 g/gün Çay: Taze hazırlanmış 1 çay fincanı çay günde birkaç defa Hazırlanışı: 1-3 çay kaşığı (1.5-4.5 g) drog üzerine 150 ml kaynar su dökülüp 10’ sonra süzülür.


Lavanta (Lavandula)
Yayılışı: Akdeniz bölgesi bitkisidir, Türkiye’de, süs bitkisi olarak yetiştirilir. Türkiye’de doğal olarak yetişen türler daha değişik etkidedir.
Kullanılan kısımları: Çiçekleri (Lavandulae flos) ve uçucu yağı (Lavandulae aetheroleum).
Etki ve kullanılışı: Orta etkide bir sedatiftir. Ayrıca safra söktürücü, spazmolitik, karminatif, stomaşik ve diüretik etkilidir. Huzursuzluk, sinirsel kökenli barsak bozuklukları, aşırı duyarlılıkta ve sinirsel yorgunlukta kullanılır. Yatıştırıcı çayların bileşimine girer, uyku düzensizliklerine karşıda kullanılmaktadır.
Dozaj: 4 g drog/gün
Çay: Günde birkaç çay fincanı.
Hazırlanışı: 1-2 çay kaşığı (1.5 g) drog üzerine kaynar su dökülür. 5’ bekletilir, süzülür.
Lavanta uçucu yağı: Bir küp şeker üzerine 1-4 damla uçucu yağ. Haricen banyo olarak: 20 lt suya 20-100 g drog.


Nane (Mentha Piperita) Ballıbabafamilyasından; nemli yerlerde yetişen, genellikle tüylü ve çok kokulu otsu bir bitki cinsidir nane… Başak biçiminde beyaz, pembe veya morumsu çiçekleri vardır. Güzel kokuludur.
Öncelikle hazmı kolaylaştırıcı etkisi vardır. Gaz söktürür. Karaciğer yetersizliğini giderir. Safra akışını düzenler. Mide ağrılarını keser.
Bağırsaklarında problem yaşayanlar için birebirdir. Bağırsak spazmını giderir. Nefes almayı kolaylaştırır. Astım, grip, bronşit ve öksürükte faydalıdır.
İçerisindeki B vitamini sayesinde sinir rahatsızlıklarına iyi gelir. Sinirleri kuvvetlendirir. Sükunet verir. Heyecanları ve korkuyu yatıştırır.
Kusmaları önler. Bu nedenledir ki, mide bulantılarında limonla bir likte kaynatılarak tüketilmesi tavsiye edilir… Migren, uykusuzluk ve baş dönmelerinde faydalıdır. El ayak titremesi, dil tutukluğu, felç ve uykusuzlukta kullanılır. Kalbi kuvvetlendirir. Sinirsel kalp çarpıntılarını keser.
Anne sütünü artırır. Adet günlerinnin ağrısız olmasını sağlar. Sütle şişen memelerin şişini indirir. Soğuk algınlığında faydalıdır. Bağırsak solucanlarının düşürülmesinde yardımcı olur. İdrar söktürür. Mide ülseri ve gastrit olanlar fazla kullanmamalıdır. Şekercilik, lavantacılık ve eczacılıkta kullanılırgiller .


Kekik (Thymus Vulgaris)Öncelikle baharat olarak kullanılmaktadır. Yağlı ve ağır yemeklerin tatlarını zenginleştirir , sindirimi kolaylaştırır. Şifalı bir bitki olan kekik; öncelikle kramp çözücü, dezenfekte edici ve balgam söktürücü olarak kullanılmaktadır. Akciğer ve bronşlar, mide ve bağırsaklar, kekiğin başlıca kullanım alanlarındandır.Kekiğin önemli etken maddesi olan eterli uçucu yağlar kana karışarak, bronşiyal kasları etkileyerek, krampları çözebilmektedir.Aynı zamanda bu bölgelerde bakteri oluşumunu önlemektedir. Öksürük ve üst solunum yolları iltihabı için çayı yapılarak içmek ve gargara şeklinde kullanılabilir.Kekik iştah açar ve sindirim sistemini uyarır. Sindirim sisteminde görülen ekşimeler ve kramplı ağrılar bir bardak kekik çayı ile geçiştirilebilir, kötü kokulu ve yumuşak dışkı normal hale gelir.Boğmaca ve öksürük, sinir sistemi zafiyeti, romatizma ve bağırsak hastalıkları için karşı, çay olarak içilmesinin yanında kekik banyoları da çok faydalıdırlıdır. Güçzüz, zayıf ve solgun çocuklara da kekik banyosu yaptırılabilir. Kekik çayı ile ayrıca adet kanamaları dengelenebilir, adet dönemlerindeki kramplı ağrılar geçiştirilebilir, ergenlik sivilceleri iyileştirilebilir.kekik çayı içimi ve kekikle karıştırılmış bal yenmesiyle organizma güçlendirilebilir ve dengeye kavuşturulabilir. Kekik tentürüfriksiyonları ile (ovarak sürme) romatizmal ağrılar, sinirsel rahatsızlıklar ve organ titreklikleri tedavi edilebilir.Sıcak kekik yastıklarıağrılı bölgenin üstüne konularak büyük rahatlıklar sağlanabilir. Bu küçük bitki yastıklarını herkes hazırlayabilir. Kekik, öksürük ve mide rahatsızlıklarına karşı başka bitkilerle karıştırılarakdaha da başarılı biçimde kullanılabilir.